Papiery wartościowe

Papiery wartościowe – bony skarbowe

Bony skarbowe, zwane także dłużnymi papierami wartościowymi Skarbu Państwa, wekslami lub biletami skarbowymi, emitowane są przez skarb państwa. Służą one zaciąganiu przez Skarb Państwa krótkoterminowego kredytu na sfinansowanie deficytu budżetu państwa. Po raz pierwszy pojawiły się one w Anglii w 1870 r. w postaci weksla będącego instrumentem finansowania wydatków rządowych. W Polsce emisję tych walorów wznowiono w 1991 roku po wieloletniej przerwie. Oferowane są one inwestorom, którzy nie chcą lokować swoich kapitałów na dłużej niż jeden rok. Część przedsiębiorstw poszukuje bowiem lokat liczonych w dniach, zaś bardzo istotnym warunkiem jest tu pewność zwrotu pieniędzy. Poza tym posiadają one wysoką płynność, można bowiem bez problemu odsprzedać je na rynku wtórnym. Ewidencjonowane są w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych (CRBS) w Departamencie Polityki Pieniężno-Kredytowej Narodowego Banku Polskiego. Jak już wspomniano, emitowaniem tych walorów jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministerstwo Finansów, zaś agentem emisji jest Narodowy Bank Polski. Bony skarbowe emitowane są w Polsce na okres od l do 52 tygodni, wartość nominalna jednego bonu wynosi 10 000 zł. Łączna wartość nominalna bonów wyemitowanych w danym roku nie może przekroczyć kwot określonych w ustawie budżetowej na dany rok. Mogą je nabywać krajowe osoby prawne i fizyczne, spółki niemające osobowości prawnej oraz zagraniczne osoby prawne i fizyczne. Obrót bonami skarbowymi odbywa się na rynku pierwotnym i wtórnym. Na rynku pierwotnym agent emisji, czyli NBP, organizuje przetargi, które odbywają się w pierwszym roboczym dniu tygodnia. O cenach bonów na poszczególnych przetargach decyduje Ministerstwo Finansów. Aby uzyskać status uczestnika przetargów, trzeba nabyć na rynku pierwotnym w ciągu ostatniego kwartału (poprzedzającego miesiąc, w którym nastąpiło złożeni^ wniosku) bony skarbowe o wartości nominalnej przynajmniej 0,2% wartości wszystkich bonów sprzedanych w tym okresie na przetargach. Aby ten status zachować, inwestorzy muszą w danym kwartale nabyć w imieniu własnym lub na rachunek klienta bony skarbowe o wartości nominalnej przynajmniej 0,2% wartości wszystkich bonów skarbowych sprzedawanych na przetargach w poprzednim kwartale. W przeciwnym razie inwestor traci status uczestnika przetargu.

Funkcjonowanie banków i system bankowy

Szczególna funkcja systemu bankowego (czyli sieci różnorodnych instytucji finansowych) przejawia się w pełnionych zadaniach wynikających z polityki społeczno–gospodarczej kraju. Funkcje te można sprowadzić do czterech zasadniczych kwestii:
1) kształtowanie emisji kredytu i pieniądza jako jednego z podstawowych elementów decydujących o sprawnym funkcjonowaniu gospodarki;
2) gromadzenie wolnych środków finansowych oraz wpływ na ich efektywne wykorzystanie;
3) kredytowanie działalności gospodarczej, a także promocja różnego rodzaju inicjatyw gospodarczych;
4) określenie zasad organizacji rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych, przeprowadzanych za pośrednictwem banków. Podejmując próbę określenia rodzajów i specyfiki banków funkcjonujących w Polsce, należy wskazać na różnorodność opinii pojawiających się na łamach publikacji. Trudno bowiem doszukać się jednoznacznego racjonalnego ujęcia naszej bankowości z punktu widzenia charakteru samej instytucji finansowej. Wydaje się jednak, że punktem wyjścia do tego typu rozważań powinien być przyjęty przez prawo bankowe model banku uniwersalnego, który poprzez swój charakter nie jest ograniczony co do rodzaju świadczonych usług i swobody działalności na rynku finansowym.

Można uznać, że aktualna struktura systemu bankowego w Polsce jest dwu-szczeblowa. Tworzą ją:
– Narodowy Bank Polski jako bank centralny oraz
– banki komercyjne.

Głównym celem działalności banków komercyjnych jest osiąganie zysku. Są to samodzielne instytucje finansowe, realizujące samodzielnie przyjętą przez siebie politykę w zakresie operacji bankowych. Same zatem kształtują zasady działalności aktywnej (np. kredytowej) i pasywnej (np. depozytowej). Działalność ta określona jest częściowo przez obowiązujące akty prawne, szczególnie istotne ze względu na konieczność zachowania przez bank właściwego poziomu bezpieczeństwa. Dotyczy to np. regulacji ostrożnościowych, których charakter i treść inicjowane są przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

Obrót bonami

Inwestorzy, którzy nie spełniaj ą po wyższych warunków bądź pragną nabyć mniejsze ilości bonów, mogą także uczestniczyć w przetargach, ale za pośrednictwem banków oraz innych podmiotów posiadających status bezpośredniego uczestnika. Przed każdym pierwszym w danym miesiącu przetargiem Minister Finansów ogłasza list emisyjny oferowanych do sprzedaży w tym miesiącu bonów. W liście tym podaje się m.in.:
– przewidywaną wartość nominalną bonów skarbowych oferowanych do sprzedaży;
– okresy, na jakie zostały wyemitowane (w tygodniach).

Po upływie terminu przetargu Minister- Finansów ogłasza najniższą ceną dla bonów o danym terminie wykupu. W konsekwencji przyjmowane są oferty zawierające ceny nie niższe od minimalnej. W przypadku ceny równej najniższej cenie przetargowej oferty mogą być przyjęte w całości, bądź też może nastąpić ich redukcja. Bony skarbowe podlegają wykupowi po upływie czasu, na jaki zostały wyemitowane, według wartości nominalnej. Zdarza się jednak, że Minister Finansów oferuje ich wcześniejszy wykup. Także i w tym przypadku następuje to w drodze przetargu organizowanego przez agenta emisji. Odkupując bony, Minister Finansów wybiera te oferty, które proponują najniższą cenę. Obrót bonami skarbowymi odbywa sit; równie/ na rynku wtórnym. Posiadać/ bonu może go zatem odsprzedać przed terminem wykupu innemu nabywcy. Wyniki wtórnego obrotu, organizowanego przez niektóre banki, podawane są w prasie. Kwotowania bonów skarbowych zamieszczone w prasie finansowej określają cenę kupna/sprzedaży za l O 000 jednostek nominalnych bonu w dniu wykupu bądź też stopę ich rentowności w przeliczeniu na roczną stopę procentową. Ceny kupna i sprzedaży bonów uzależnione są od podaży i popytu na nie. Bony skarbowe mogą być zatem interesującą formą lokowania np. przez przedsiębiorstwa wolnych środków pieniężnych. Wymaga to kalkulacji opłacalności tego typu inwestycji w porównaniu np. z tradycyjnymi lokatami bankowymi.

Pierwsze banki

Najbardziej zbliżone do obecnych banków były kościelne formy instytucji kredytowej – montes pietatis – banki pobożne. Instytucje te udzielały bezprocentowego kredytu „na fanty”, zaś środki na tę działalność pochodziły z jałmużny. Pierwsze tego typu instytucje założył Piotr Skarga w Wilnie, Krakowie i Warszawie. Z czasem od kredytów tych zaczęto pobierać odsetki. W 1828 r. w Królestwie Polskim powstał Bank Polski, pełniący funkcję banku emisyjnego. Zajmował się także inną działalnością, a mianowicie:

– obsługiwał dług publiczny;
– przyjmował depozyty klientów indywidualnych;
– udzielał kredytu dyskontowego i lombardowego pod zastaw papierów wartościowych;
– podczas powstania listopadowego brał udział w finansowaniu wysiłku zbrojnego, emitując banknoty o nominale l złotego.

Pierwsze banknoty Banku Polskiego pojawiły się w obiegu w 1830 r. Po upadku powstania listopadowego Bankowi Polskiemu odebrano prawo emisji, a następnie zlikwidowano włączając go w 1870 r. do Banku Rosji. Znaczącą datą był rok 1870, w którym utworzono w formie spółki akcyjnej Bank Handlowy. W zaborze pruskim działalność bankowa wymagała jedynie rejestracji. Pierwszym polskim bankiem było założone w 1821 r. Ziemstwo Poznańskie, następnie powołano Bank Handlowy w Poznaniu, Bank Przemysłowy i inne. W zaborze austriackim jako pierwsze powstało w 1841 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. Warto także zwrócić uwagę na działalność spółdzielni oszczędnościowo–pożyczkowych, zwanych kasami Stefczyka. Zrzeszały one chłopów i udzielały im taniego kredytu. W okresie międzywojennym reaktywowano w 1924 roku działalność Banku Polskiego jako jeden z elementów kształtowania zintegrowanego systemu bankowego. Służyły temu reformy zainicjowane przez premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego, których założeniem była m.in. niezależność Banku Polskiego od rządu oraz precyzyjnie określone zasady emisji złotego. Wcześniej, w 1919 r., powstały Pocztowa Kasa Oszczędności i Polski Państwowy Bank Rolny. W 1924 r. powołano Państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego, który administrował funduszami państwowymi przeznaczonymi na finansowanie przedsięwzięć gospodarczych. W 1929 r. utworzono Bank Polska Kasa Opieki SA w celu obsługi finansowej polskiej emigracji zarobkowej.